1940 Nederland in paniek
Nederland in paniek
Het spook van de Vijfde Colonne
Op het moment van de Duitse inval raakte de gehele bevolking in rep en roer. Vooral de
paniekerige berichten over vijandige parachutisten joeg menigeen de stuipen op het lijf. De
verrassing was enorm. Een verlammende angst voor verraad speelde op die eerste dag
van de inval een rol van betekenis. De Nederlanders waren ervan overtuigd dat de vijand
werd gesteund door een onzichtbaar gevaar: de Vijfde Colonne
De benaming Vijfde Colonne dateert eigenlijk uit de Spaanse Burgeroorlog. In 1936 zaaide een dwarsliggende generaal verwarring toen hij Via de radio meldde dat de stad Madrid niet door vier militaire colonnes werd aangevallen, maar door vijf. Het gerucht ging dat deze laatste colonne zich al in de stad bevond en zich onherkenbaar vermengd had onder de bevolking.
Op het moment van de Duitse inval leefde in Nederland de overtuiging dat pro-Duitse Nederlanders en Duitse staatsburgers een Vijfde Colonne Vormden. Velen dachten dat deze Vijfde Colonne in het grootste geheim een complot met de vijand had gesmeed.
Onheilbrengers
Dit hardnekkige gerucht zorgde voor een immense verwarring. Om te Verhinderen dat verraders staatsgevaarlijke berichten zouden doorgeven werd het post- en telefoonverkeer aan handen gelegd. Kranten werden nog wel verstuurd. Ook de radio bleef in de ether. Dit kleinood nam al gauw een belangrijke plaats in bij de Nederlandse gezinnen. Alle berichten over de luchtlandingen werden via de radio uitgezonden. Deze waren niet altijd even betrouwbaar. De vrijwilligers die dienst deden als waarnemer hadden weinig kennis van zaken. Slechts enkelen waren in staat snel een vliegtuig te herkennen. Ook het aantal luchtlandingen werd zwaar overdreven. Vooral de talrijke geruchten over Duitse parachutisten zorgden voor verwarring. De gelande Duitsers waren volgens sommigen vermomd in Nederlandse uniformen. Niemand wist nog hoe men de Duitse soldaten kon herkennen.
Nonnen en priesters
De hectische, nerveuze situatie vertroebelde het waarnemingsvermogen van de burgers. Overal zag men verraad. De mededelingen van het Algemeen Hoofdkwartier dikten dit alleen maar aan. Alleen de berichten omgeroepen door de bekende ANP-nieuwslezers waren volgens het Hoofdkwartier betrouwbaar. En het advies werd gegeven dat men alle strooibiljetten waarop een toespeling werd gemaakt op onderhandelingen met de vijand, moest negeren. Vele Nederlanders waren ervan overtuigd dat deze strooibiljetten alleen maar uit de hoek van de Vijfde Colonne konden komen.
De gevoelens van onrust en paniek verspreidden zich als een lopend vuurtje. Zo meldden de avondkranten dat er mensen hij de huizen aanbelden met de onheilstijding dat het drinkwater vergiftigd was. De geruchten over de vermommingen werden steeds erger. Zo werd verteld dat Duitse soldaten ook als nonnen en priesters verkleed waren De Vijfde Colonne leek steeds meer grip te krijgen op de bevolking. De buurman die op het dak een reparatie uitvoerde werd als verdacht beschouwd, ook reclameborden van Duitse firmas werden steevast van de muur getrokken omdat men dacht dat zich op de achterkant wegaanduidingen voor de vijand bevonden.
Normaal nadenken werd onmogelijk, weerkaatsend zonlicht waren ongetwijfeld lichtsignalen en als de bakker de klep van zijn handkar dichtsloeg dacht iedereen dat er een schot viel.
Verder waren volgens sommigen de laarzen van de Duitse parachutisten gevuld met handgranaten en was het heel goed mogelijk dat er een mechanisch pistool afging zodra ze hun armen bewogen.
Wilde schietpartijen
In Den Haag werden de berichten over de Vijfde Colonnisten ook door Generaal Winkelman serieus genomen Er werd hem onder meer bericht dat er 120 Duitsers in burgerkleding uit een huis aan de Suezkade oprukten. Winkelman twijfelde niet aan dit soort berichten en liet alle beschikbare pantserwagens van het veldleger naar Den Haag oprukken.
Ook de gewone soldaat werd door het verschijnsel in verwarring gebracht. MiIlitairen kenden vaak het verschil niet tussen een Nederlands en een Duits uniform. Hierdoor schoten soldaten soms op alles wat bewoog. Dit leidde onder andere tot een jammerlijk incident hij Leiden. Op de ochtend van 10 mei passeerde daar een bus met Duitse soldaten een Nederlandse compagnie. Zonder zich af te vragen hoe die bos in Leiden was geraakt werd de bus onder vuur genomen. Plotseling sprongen Hollandse mareehaussees uit de bus en riepen woedend dat het om krijgsgevangenen ging. Resteltaat van deze vergissing: één dode en enkele gewonden.
Verder weigerden ook heel wat brandweerlui uit te rukken naar plaatsen waar zich Nederlandse militairen bevonden. Zij vreesden dat zij door het eigen leger zouden worden neergeschoten.
Om de Vijfde Colonne een halt toe te roepen, namen de bestuurders van een aantal gemeenten drastische maatregelen. In Den Haag trachtte men de bewegingsvrijheid van de Colonnisten in te dammen door een straatverbod in te voeren. Na half negen ‘s avonds mocht niemand zich nodeloos op straat vertonen. Later mocht men ook niet meer stil blijven staan op de openbare weg. In Amsterdam was het verboden met de handen in de zakken te lopen.
Zelfs de minister van Defensie Dijxhoorn werd als verdacht beschouwd. Toen hij in Den Haag met zijn dienstauto van het departement van Economische Zaken naar het Plein reed, werd hij wel dertig keer aangehouden. Het feit dat de minister vergezeld werd door twee chauffeurs van de militaire politie kon de verdenking niet wegnemen. Immers, kon de Vijfde Colonne zich op een betere vermommen?
Verspilde energie
Uiteindelijk zijn er weinig aanwijzingen gevonden die de acties van de Vijfde Colonne bevestigen. In de meeste gevallen betrof het geruchten en verdachtmakingen die een eigen leven waren gaan leiden. Het lijkt erop dat er in de verbeelding van veel Nederlanders een fantoom geschapen was waartegen daad werkelijk gevochten moest worden. Op die manier ontstond er een uitlaatklep voor de ondraaglijke spanning die de oorlogssituatie met zich meebracht. De officiële maatregelen legen de Vijfde Colonne wakkerden de angstgevoelens voor dit fictief gevaar aan.
De strijd tegen de Vijfde Colonne lijkt niet meer geweest te zijn dan een verspilling van de kostbare energie van de Nederlandse strijdkrachten. Energie die men beter had kunnen gebruiken tegen de ware vijand: de Duitse bezetter.
KW