IJzerkoeken oproer
Coevorder courant 27-12-1991
Rondgang door d 'Oude Veste
Het IJzerkoekenoproer
Iedereen in Coevorden heeft wel eens gehoord van het ijzer koeken oproer in de stad, in december 1770. Ik heb hier verscheidene verhalen over gelezen. Elke schrijver gaf zijn eigen verhaal. Maar over één ding waren ze het allemaal eens, het begon met het verzoek van de Kerkenraad van de Hervormde Kerk aan de Magistraat. De schrijvers hebben hun gegevens gehaald bij het Rijksarchief in Assen. Daar zijn veel gegevens over Coevorden te vinden.
Het leek mij een aardig idee om u uit al deze verhalen nu, zo tegen Nieuwjaar, dit verhaal te vertellen. Het speelde zich 221 jaar geleden af. De Kerkenraad van de Nederlands Hervormde Kerk in Coevorden richtte zich op 22 december 1770 met een schrijven tot de Magistraat van Coevorden om de bedelarij op Nieuwjaarsdag te verbieden. De Magistraat willigde dit verzoek in. De bedelarij op Nieuwjaarsdag werd verboden. Het verzoek van de Kerkenraad werd door 140 notabelen gesteund.
Willekeur
Op 22 december 1770 vaardigde de Magistraat een 'willekeur'(wet) uit. Hierin stond te lezen,dat het ten strengste verboden was om de Nieuwjaar wensers ijzerkoeken uit te delen. Het ging hier niet in de eerste plaats om de koeken. Het was de gewoonte dat er nog al eens veel drank bij geschonken werd met alle gevolgen van dien. Al gauw bleek dat de bevolking van de stad het besluit van de Magistraat niet in dank afnam. Wie gedacht had, dat de Coevordenaar zijn traditie zou opgeven, had het mis. Onder aanvoering van de met hun ijzer koeken ijzers gewapende koekenbakkers en baksters trok de bevolking naar de Markt om te protesteren. Er werd een brief opgesteld maar het stadsbestuur legde deze brief naast zich neer.
De samenscholing van het volk nam een onrustbarende vorm aan. Het ging op een oproer lijken. Gezamenlijk trokken de mensen op naar het toenmalige Raadhuis aan Kerkstraat. Zij dreigden met heeft straatkeien de ramen in te gaan gooien. De vrouwen, niet voor een kleintje vervaard, zwaaiden met hun koekijzers. Zij zwoeren dood en verderf aan de leden van de Magistraat, die van achter de ramen van het Raadhuis angstig toekeken.
De moed zonk de vroede vaderen in de schoenen. Het verbod werd ingetrokken. Maar de deftige heren waren bang het Raadhuis te verlaten. Daarom was stuurden ze de concierge van het Raadhuis naar de opperbevelhebber van het garnizoen om hulp te krijgen. Dan konden de vroede vaderen onder gewapende geleide naar huis worden gebracht. Dit gebeurde evenwel niet en de edelachtbare heren moesten vrede sluiten met het volk.
Jaspanden knijpen
Bleek en toch wet wat onthutst verlieten de edelachtbare vaderen het Raadhuis. Het volk stond buiten te wachten. Allerlei verwensingen werden de heren naar het hoofd geslingerd. Menig jaspand werd tussen de ijzers geklemd en sneuvelde hierbij. Het waren angstige ogenblikken. Het gewone volk had gewonnen. De traditie werd voortgezet en, naar te begrijpen is, met meer drank dan gewoonlijk. De bevolking vierde het Nieuwjaarsfeest met groot enthousiasme.
Monument
Het Raadhuis, waar deze gebeurtenis zich indertijd afspeelde, staat nog steeds in de Kerkstraat. De functie van Raadhuis is allang overgegaan naar het huidige gemeentehuis. Het oude Raadhuis werd eigendom van de familie Kramer. Nadat het Modelhuis Kramer ophield heeft het oude Raadhuis enige jaren leeg gestaan Twee jaar geleden werd het enigszins verwaarloosde pand gekocht door makelaar taxateur J. Bentum aan de Markt in Coevorden. In samenwerking met Monumentenzorg in Assen werd het pand van binnen en buiten gerestaureerd. Het buitengebeuren was voor rekening van Monumentenzorg. De renovatie binnen was voor rekening van de heer Bentum. Deze restauratie is onlangs klaargekomen. Het was eerst de bedoeling in het gebouw een kantoor te vestigen. Maar nu hebben Betsie Tapper en RonaId Schuur er een woning van gemaakt. Deze restauratie is niet de eerste. Ook in 1972 werd het pand in het na jaar gerestaureed. Dat was net op het tijdstip dat Coevorden getroffen werd door die felle storm op de nacht voor Ganzenmarkt Het oude Raashuis liep hierbij veel schade op.
Met dit verhaal over het oude Raadhuis en het ijzer koeken oproer eindig ik dit jaar mijn verhalen. Ik besluit met een oud Coevorder Nieuwjaarsrijmpje:
'Geluk in 't Neijaor,
Heid'iezerkoekenklaor.
'n Zeupien der bei,
Da's goed veur mei.'
En tot besluit: 'Veural een goede gezondheid.
RIEKS ARENDS Sr