De Groote Scheere inspireert schrijvers
De Groote Scheere inspireert schrijvers
Door Jan Wierenga
Het landgoed De Groote Scheere ligt onder de rook van Coevorden; net over de grens met Overijssel. Niet op Drents grondgebied dus, maar door de eeuwen heen zo nauw verweven met de turbulente geschiedenis van de oude vestingstad dat “Schepers Erf “er warme belangstelling voor koestert. De Scheere lag op de route waarlangs vijandelijke troepen in vroeger tijden oprukten naar Coevorden, de 'poort van Drenthe'. En op steenworp afstand had in de 13e eeuw de beroemde Slag bij Ane plaats, waarbij het leger van de bisschop van Utrecht door Drentse boeren in de pan werd gehakt. In Dalen werkt Huib D. Minderhoud aan een geschiedkundig boek over De Groote Scheere. En in Utrecht legt ]acqueline Quarles van Ufford de laatste hand aan een boek over haar grootouders, baron en barones Van Voerst van Lynden. die op de Scheere hebben gewoond.
De Groote Scheere is in het verleden bewoond geweest door lieden van aanzien, al vanaf de tijd dat op deze plaats aan een uitloper van de Vecht een middeleeuws kasteel stond. Dat is allang verdwenen; tegenwoordig staat er een groot herenhuis. Het goed was, zonder volledig te willen zijn, in het bezit van de families De Vos van Steenwijk, Van Ensse, Van Raasfelt tot Heemse, Van Sandberg tot Essenburg, van Westervelt Sandbergh en Van Voerst van Lynden. De laatste adellijke bewoners waren mr. Samuel Willem Alexander baron van Voerst van Lynden en zijn echtgenote Johanna, geboren jonkvrouw De Beaufort. Mr. Samuel was ten tijde van de Tweede Wereldoorlog burgemeester van Gramsbergen.
Hij was een vooraanstaand verzetsman, werd opgepakt door de bezetter, afgevoerd naar Neuengamme en is nooit weer teruggekomen.
Barones johanna van Voerst van Lynden stierf in 1988.
Samuel Van Voerst van Lynden stamde van grootmoeders kant uit het Engelse,
maar van origine Hollandse geslacht Van Bylandt, dat veel diplomaten heeft voortgebracht. Hij werd in 1904 geboren in Ubbergen. Zijn moeder was Anna Brigitta van Westervelt Sandberg baronesse Van Voerst van Lynden, die ook De Groote Scheere bezat.
Het landgoed werd, totdat Samuel en Johanna het permanent gingen bewonen, vooral gebruikt als vakantieverblijf. Het was beroemd als jachtoord. Veel adellijke personen
kwamen er jagen. Onder hen prins Bernhard. Tegenwoordig is het landgoed bezit van de familie Veenvliet, die zich ten doel heeft gesteld De Groote Scheere zijn oude luister terug te geven. Over haar grootouders Samuel en Johanna Van Voerst van Lynden en het tragische lot van de verdwenen baron schreef kleindochter jonkvrouw Jacqueline Quarles van Ufford een boek. In de weekendbijlage van deze krant hierover vandaag een paginagroot verhaal!
Liefste, wij zijn op reis
Barones hield steeds een sprankje hoop levend dat haar echtgenoot niet in de oorlog was omgekomen.
Johanna barones Van Voerst van Lynden heeft haar levenlang de stille hoop gekoestrd dat haar in de oorlog verdwenen echtgenoot eens zou terugleren. De fot dateerd uit 1987 en werd afgedrukt bij een in dat jaar in her Nieuwsblad van het Noorden verschenen intetvieuw met de barones, die het jaar daarop zou overlijden.
Liefste, wij zijn op reis. Deze zin stond in het laatste briefje dat mr. Samuel baron Van Voerst van Lynden schreef aan zijn vrouw. Dat was in maart 1945 en het was het laatste directe teken van leven dat ooit nog van de baron is vernomen. Van Voerst van Lynden, bewoner van het landgoed De Groote Scheere onder de rook van Coevorden, burgemeester van Gramsbergen, vooraanstaand verzetsman en opgepakt door de Duitsers, was op transport gesteld naar het concentratiekamp Neuengamme. Zijn vrouw en oudste twee dochters hebben hem nooit teruggezien, zijn jongste dochter en zijn kleinkinderen hebben hem nooit gekend. Eén van die kleinkinderen, jacqueline Quarles van Ufford uit Utrecht, heeft nu over haar grootvader én haar grootmoeder een boek geschreven.
Door jan Wierenga
Na de oorlog bleef Samuels echtgenote Johanna, barones Van Voerst van Lynden, op De Groote Scheere wonen. Jacqueline Quarles van Ufford kwam graag bij haar oma. Het statige herenhuis gelegen op een groot bebost terrein, verborg vele geheimenissen. Alles was in oude staat gebleven. Zo ook de schuilplaatsen van de vele onderduikers die in de oorlog op het landgoed een veilig heenkomen vonden. Niet alleen in het hoofdgebouw, maar ook in de bossen. Daar stond een huisje, waarin zich in de vroegere herinnering van de barones ook de inmiddels overleden schrijver Gerhard Toonder (broer van Marten) enige tijd heeft opgehouden.
Ook herbergde het uitgestrekte erf vage verwijzingen naar het middeleeuwse kasteel dat er heeft gestaan. Dat waren allemaal spannende zaken voor een opgroeiend meisje. Maar bovenal was daar Jacquelines grootmoeder. "Ik had een sterke band met haar", vertelt de nu 39 jarige jonkvrouw Quarles van Ufford, kind van Johanna's oudste dochter. "We deden veel dingen samen; schreven ook vaak met elkaar. Dat ging over van alles. We vertelden elkaar sprookjes en we filosofeerden over de herbouw van het middeleeuwse kasteel. Ik vond het geweldig op de Scheere; een, voorrecht om er te zijn, ook al wist ik wel dat het tijdelijk was." Barones Van Voerst van Lynden had namelijk al jaren voor haar dood (1988) het landgoed verkocht aan een verzekeringsmaatschappij en daarbij bedongen. dat ze er mocht blijven wonen.
Ener waren natuurlijk de verhalen over de verdwenen baron. Jacquelins grootmoeder sprak veel over hem en daarmee indirect over het nooit overwonnen verdriet in haar leven. Tot aan haar dood heeft ze een sprankje hoop levend gehouden dat haar echtgenoot niet was omgekomen. De kans daarop was minder dan minimaal en in 1950 werd hij dan ook officieel dood verklaard. Johanna van Voerst van Lynden ging daartegen in beroep en won. Daarom staat de oud-burgemeester van Gramsbergen nog altijd geregistreerd als "vermist'. "Ik hoorde al die verhalen over hem en op zeker moment besefte ik dat ik niet meer wist wat mythe was en wat werkelijkheid. Was het waar wat mijn grootmoeder vertelde. bijvoorbeeld dat hij na de oorlog misschien wel in Rusland terecht was gekomen en nog altijd in leven moest zijn? Ik kreeg de behoefte, mijn grootvader beter te leren kennen. Daarvoor moest ik op onderzoek uit."
Samuel Willem Alexander van Voerst van Lynden speelde in de oorlog een gevaarlijk dubbelspel. Hij bleef aan als burgemeester van Gramsbergen en tegelijkertijd zat hij tot over zijn oren in het verzetswerk. Oudere streekgenoten zullen het beeld misschien nog op het netvlies hebben: de burgemeester ergens onderweg op zijn motorfiets, met zijn onafscheidelijke rijlaarzen aan. In de schachten zaten meestal berichten voor de ondergrondse. Hij werd opgepakt en weer vrijgelaten. Daarna ging het echt mis. Verraad. Op 4 januari 1945 werd hij gearresteerd en uiteindelijk overgebracht naar het Huis van Bewaring in Assen. Nederlandse- SS'ers, onder wie de beruchte Auke Pattist, Dirk Hoogendam en Johannes van Dort, speelden hierbij een kwalijke rol. Genoemd drietal opereerde vanuit Hollandscheveld. In Assen werd Van Voerst van Lynden samen met 26 anderen - aan elkaar vastgebonden met parachutekoorden - op de trein gezet naar het concentratiekamp Neuengamme. Liefste, wij zijn op reis.
Strohalmen, het waren slechts strohalmen waaraan zijn echtgenote zich later vastklampte, diep in haar hart tegen beter weten in. Want wat er na zijn vertrek uit Assen met Van Voerst van Lynden is gebeurd, blijft uiterst schimmig. Er is een gerucht dat hij slechts enkele dagen na aankomst in Neuengamme alweer op transport werd gesteld, maar dit lijkt niet erg betrouwbaar. Andere verklaringen, opgetekend uit de mond van ooggetuigen die het kamp wisten te overleven, reppen van een vertrek naar Bergen-Belsen met een transport dat hoofdzakelijk bestond uit Russen en Polen. Dit is veel aannemelijker. Er doken na de oorlog getuigenissen op dat hij was gesignaleerd in een Russisch krijgsgevangenkamp. Maar waarom zorgde hij dan niet dat hij thuiskwam, had hij misschien zijn geheugen verloren? Zoiets gebeurde immers wel meer. Toch? Iemand meende stellig, hem nog gezien te hebben tijdens de bevrijding van kamp Buchenwald. Daarentegen zag een paragnost hem liggen in een massagraf bij Hannover, dat niet zo ver van Bergen-Belsen ligt. Zelfs Greet Hofmans, de omstreden helderziende 'raadsvrouwe' van koningin Juliana. heeft zich op aangeven van derden met de kwestie beziggehouden. Haar conclusie was dat de baron was bezweken aan een ziekte.
Direct na de oorlog stuurde Jacquelines grootmoeder brieven rond onder overlevenden van Neuengamme, hopend op informatie over haar verdwenen man. "Daar kwam een hele serie reacties op". zegt kleindochter Jacqueline. "en al die brieven bIeken in het bezit te zijn van mijn eigen moeder. Ik raakte erin verdiept en vond ze gaandeweg zo waardevol dat ik er iets mee wilde doen. Zo ontstond de gedachte, een boek te schrijven."
"Vrijwel elke brief bleek wel iets te bevatten, hoe klein ook en zonder dat het altijd rechtstreeks over mijn grootvader ging, dat ik zou kunnen gebruiken. Er waren ex-kamp bewoners, die mijn grootvader inderdaad hebben gezien en gesproken. Die met hem hadden gegeten bijvoorbeeld. Of die hem niet zelf hadden gezien, maar wel over hem hadden gehoord. Hij bleek gesprekken te hebben gevoerd met twee dominees, onder: wie een predikant Roorda uit Groningen. Opvallend genoeg; misschien wilde hij heel graag praten met een dominee. Ook heel opvallend was dat sommige brieven al in mei 1945 bij mijn grootmoeder arriveerden; de afzenders waren toen zelf nog maar net thuis. "Tot de briefschrijvers behoorden onder anderen jhr. M.L. van Geen. de burgemeester van Putten. en jhr. H.PJ. Ketwich Verschuur, een aangetrouwde neef. ]acqueline Quarles van Ufford sprak ook zelf met mensen. Onder hen de verzetsman W. Hadders uit Emmen, die deel uitmaakte van de groep gevangen die samen met de burgemeester van Gramsbergen in Assen op transport werd gesteld. Hadders is de enige van deze groep die nog leeft. Ze dook archieven in, raadpleegde andere bronnen en baseerde zich eveneens op bewaard gebleven correspondentie tussen haar grootouders. "Mijn grootvader was tijdens de laatste oorlogsjaren erg veel van huis en ze schreven elkaar veel. Voor die periode zijn hun correspondentie en dagboeknotities van mijn grootmoeder voor mij erg waardevol geweest. Mijn moeder en mijn tantes hebben verteld wat ze wisten. Het is voor hen ook een soort afsluiting. Ik heb geprobeerd alles in de juiste volgorde te krijgen en er verband in aan te brengen. Zo is mijn boek ontstaan."
Jacqueline kende haar grootvader uitsluitend van foto's en uit de verhalen van haar grootmoeder. Ze heeft het beeld, opgedaan in een landhuis waarin de herinnering aan de verdwenen baron welhaast pijnlijk nauwkeurig levend werd gehouden, op onderdelen inderdaad moeten bijstellen. "Mijn grootmoeder, omschreef hem als een opgewekte, intelligente, geestige en sterke man. Ze vertelde niet, dat hij tobde met zijn gezondheid. Hij was in de laatste oorlogsjaren regelmatig ziek, had het aan z'n hart. Hij werkte ook zo hard. Hij was 40 jaar toen hij verdween. Jong nog, zou je zeggen. Maar met 40 was je eigenlijk al te oud om de concentratiekampen te overleven, dat is mij ook gebleken. Hij is in de oorlog gestorven. ja. Dat is wel duidelijk. Ik ben er nog niet helemaal uit hoe en waar, maar mijn onderzoek concentreert zich op het gebied tussen Neuengamme en Bergen-Belsen. Op gebeurtenissen die zich hebben afgespeeld tijdens het transport en na aankomst In Bergen-Belsen."
"Ik heb mijn grootvader niet gekend. Dat neemt niet weg dat ik warme gevoelens voor hem koester. En hij is voor mij een stuk echter geworden, hij is voor mij als het ware steeds meer tot leven gekomen. Maar wel op papier hè; ik heb een grootvader op papier gemaakt."
Het boek Liefste, we zijn op reis wordt uitgegeven bij Walburg Pers, telt 256 pagina's en wordt 3 mei gepresenteerd in het Cultureel Historisch Museum en Infocentrum Vechtdal in Gramsbergen. De auteur, geboren in Breda, is sociaal-psycholoog van haar vak, maar doet tegenwoordig andere dingen, waaronder redactioneel werk en het helpen van mensen bij het op orde brengen van hun archieven.
Dit weekeinde werkt ze mee aan een dvd over oorlogsgebeurtenissen rond het gemeentehuis van Gramsbergen.